انتخابات جمهوری اسلامی

طبق قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران چهار دسته انتخابات در ایران بر‌گزار می‌شود ، انتخابات ریاست جمهوری، ، نیز بر‌گزار شد.

[۳]

تاریخچه قانون انتخابات

قاجاریه

مجلس اول

مطابق فرمان مظفرالدین شاه مجلس شورای ملی به شرح زیر بود:^[۱]

نمایندگان

سواد خواندن، نوشتن و توان تکلم به زبان فارسی از شرایط نامزدهای انتخابات بود و فقط طبقه‌های خاصی از اجتماع حق داشتند در مجلس نماینده داشته باشند.

رای‌دهندگان

• شرط طبقه اجتماعی: شاهزادگان قاجار، روحانیون، اشراف، تجار، زمین‌داران و اصناف طبقه‌هایی بودند که به فرمان شاه می‌توانستند نمایندگان خود را برگزینند و از مردم عادی کسانی حق رای داشتند که ملکی به ارزش دست کم هزار تومان می‌داشتند و یا جزو اصناف شناخته‌شده می‌بودند و اجاره مغازه‌شان حداقل به اندازه متوسط اجاره محل می‌بود و صنف‌هایی کم‌درآمد مانند حمالان و شتربانان نماینده و حق رای نداشتند.
• شرط سن:داشتن بیست و پنج سال سن و "رعیت ایران" بودن از شرایط افرادی بود که حق رای داشتند.
• شرط جنسیت:زن‌ها حق رای نداشتند.

نتیجه

در مجلس اول تهران ۶۰ نماینده داشت و سایر ایالت‌ها ۹۶ کرسی داشتند. نمایندگان ایالت‌ها توسط مجلس ایالتی به صورت دو مرحله‌ای انتخاب می‌شدند و نتیجهٔ رای مجلس ایالتی نمایندگان مجلس شورای ملی برگزیده می‌شدند.

مجلس عالی

مجلس عالی پس از استبداد صغیر و به توپ بستن مجلس توسط محمدشاه قاجار و فتح تهران توسط مشروطه‌خواهان تشکیل شد و این مجلس محمدشاه قاجار را عزل کرد و احمدشاه قاجار را به جای وی به پادشاهی رساند.^[۱]

تغییرات در قانون انتخابات * نمایندگان مجلس عالی شرط شغل و طبقه اجتماعی را از قانون انتخابات حذف کردند

• شرط ثروت را از ۱۰۰۰ تومان به ۲۵۰ تومان تغییر دادند.
• کرسی‌های تهران را به ۱۵ نماینده کاهش دادند و کرسی ایالت‌های دیگر را به ۱۰۱ کرسی افزایش دادند
• برای اقلیت‌های مذهبی ۴ کرسی تعیین کردند.

مجلس دوم

سه ماه پس از فتح تهران مجلس دوم شورای ملی تشکیل شد.^[۱]

نظامنامه انتخابات سال ۱۲۸۸

در سال ۱۲۸۸ نظامنامه انتخابات را تصویب کرد و تغییراتی در قانون انتخابات به وجود آورد:

• شرط سن رای‌دهندگان:اتباع حداقل بیست سال داشته باشند
• شرط وضعیت اجتماعی: فرد ایران باشد و یکی از شروط زیر را داشته باشد:
  • معروفیت محلی داشته
  • لااقل شش ماه قبل از انتخاب در محل انتخاب یا توابع آن سکنی داشته باشند
  • لااقل دارای دویست و پنجاه تومان علاقه ملکی یا ده تومان مالیات بده باشند و یا پنجاه تومان عایدی سالیانه داشته‌باشد
  • تحصیل‌کرده باشند
• شرط جنیسیت: زن‌ها حق رای نداشتند.
• افرادی که اجازهٔ رای نداشتند:
  • افراد خارج از رشد
  • آنهاییکه در تحت قیمومیت شرعی هستند
  • تبعه خارجه
  • اشخاصیکه خروجشان از دین حنیف اسلام در حضور یکی از حکام شرع جامع‌الشرایط بثبوت رسیده باشد
  • ورشکستگان بتقصیر
  • مرتکبین قتل و سرقت و مقصرینی که مستوجب مجازات قانونی اسلامی شده‌اند.
  • معروفین بارتکاب قتل و سرقت و غیره که شرعاً برائت خود را ثابت نکرده باشند.
  • اهل نظام بری و بحری (نظامیان) که مشغول خدمتند.

نظامنامه انتخابات سال ۱۲۹۰

مجلس دوم در سال ۱۲۹۰ نظامنامه انتخابات تغییراتی داد به شرح زیر بود

• شرط طبقه اجتماعی:شرط مالکیت برای رای‌دهندگان لغو شد.
• افراد زیر به آنهایی که اجازهٔ رای نداشتند افزوده شد:
  • متکدیان
  • اشخاصی که به وسائل بی‌شرفانه تحصیل معاش می‌نمایند
  • مقصرین سیاسی که بر ضد اساس حکومت ملی و استقلال مملکت قیام و اقدام کرده‌اند
• شرط سنی نمایندگان:

سن نامزدهای انتخاباتی باید در محدوده سنی سی تا هفتاد سال باشد

• شرط مذهب:

نمایندگان باید مسلمان باشند مگر نمایندگان اقلیت‌های مذهبی (مسیحی و زرتشتی و کلیمی)

پهلوی

در سال ۱۳۴۱ قانون در زمان سلطنت محمدرضا پهلوی قانون انجمن‌های ایالتی و ولایتی تصویب شد که در آن شروط زیر را تغییر داد:^[۱]

• برای اولین بار به زنان ایرانی حق رای می‌داد
• شرط مسلمانی و قسم خوردن به قرآن را برمی‌داشت.

مخالفت‌ها

روحانیون قم مخالفت‌های شدیدی با این قانون نشان دادند و به خشونت نیز کشیده شد ولی در نهایت اجرا شد.

جمهوری اسلامی

ساختار حقوقی جمهوری اسلامی به ترتیبی تنظیم شد که همه مقام‌های حکومتی به صورت مستقیم و یا غیرمستقیم با رای مردم انتخاب شوند و تنها تغییر قانون رای در این دوره در مورد شرط سن رای‌دهندگان بود که در ابتدا به ۱۵ سال رسید و دوباره آن را در سال ۱۳۸۵ از ۱۵ سال به ۱۸ سال تغییر دادند.^[۱]